Geopolityka i znaczenie geografii
Aspekt geograficzny czy też geopolityczny ideologii eurazjatyckiej jest jednym z najlepiej opracowanych elementów doktryny. Wynika to zarówno z faktu, iż główny geograf ugrupowania eurazjatów, Piotr Sawicki był do tej funkcji bardzo dobrze przygotowany merytorycznie, jak również z faktu, że odrębność terytorium, które można zbiorczo nazwać Eurazją, zauważali nie tylko geografowie rosyjscy, ale również zachodni.
Cała dziedzina naukowa geopolityka wyróżnia, według klasycznej teorii swojego twórcy H.J. Mackindera obszar nazywany heartland, czyli tzw. „serce kontynentu”. Zgodnie z wspomnianą teorią, kto kontroluje obszar heartlandu ten wpływa w sposób dominujący na losy całego świata[1]. Zarówno Cesarstwo Rosyjskie jak i Związek Radziecki opanowywały tę część świata na dłuższy okres. Wraz z upadkiem ZSRR, jak zauważa Piotr Eberhardt koncepcja heartlandu straciła na znaczeniu w skali świata, jednak rosyjscy uczeni cały czas przykładają do niej wielką wagę i wpływa ona na politykę zagraniczną Federacji Rosyjskiej[2]. Dążenie do kontroli nad heartlandem, ekspansja w kierunku trzech oceanów wiąże się ze stworzoną przez Mackindera koncepcją zakładającą nieuchronne powstanie imperium z tego państwa, które obejmie niepodważalną kontrolę nad tym regionem[3].
Podstawowym założeniem stworzonym przez wspomnianego Sawickiego w okresie tworzenia się geograficznych podstaw ideologii eurazjatyckiej było udowodnienie odrębności Rosji – Eurazji od dwóch pozostałych kontynentów/obszarów. Rosja nie jest bowiem ani Azją ani Europą, jest samodzielnie funkcjonującym kontynentem. Punktem przełomowym, w którym cały świat mógł ujrzeć, że Rosja nie jest państwem europejskim była właśnie rewolucja bolszewicka. „Wojna i rewolucja sprawiły, że „europejskość” Rosji spadła, jak spada z twarzy maska” pisał Sawicki[4]. Rosja, idąc dalej metaforą twarzy, patrzy zarówno na Zachód jak i na Wschód, a Europie niesie „nowe słowo” tak jak niosła je rewolucja francuska[5]. Dwa podstawowe założenia, jedno o braku zasadności wskazywania Uralu jako jakiejkolwiek granicy między kontynentami, oraz drugie o nierozdzielności europejskiej i azjatyckiej części Rosji to fundamenty określające odrębność Eurazji[6]. Z nierozdzielności Sawicki wyprowadzał również argument o tym, że próby rozdzielenia Rosji na jakiekolwiek państwa narodowe są powodowane jedynie egoizmem państw trzecich i jako sprzeczne z „naturą rzeczy” są skazane na porażkę[7].
Masyw kontynentalny, czyli patrząc z punktu widzenia współczesnej geografii kontynenty Azja i Europa składają się zdaniem Sawickiego z trzech części. Europa stanowi de facto półwysep europejski, Rosja (Eurazja) to obszar trzech równin: wschodnioeuropejskiej, syberyjskiej i turkiestańskiej, a także Azja właściwa, która obejmuje swoim obszarem południowo-wschodnią część kontynentu azjatyckiego i w której to Azji dominującą rolę odgrywają Chiny. Eurazjaci w swoich pracach powszechnie wychodzili z tego założenia i skupiali się na wykazywaniu odrębności między Eurazją i Europą,
Z tych ideologicznych założeń najważniejszym było określenie granic między Rosją – Eurazją a Europą. W tej dziedzinie pojawiały się spory między poszczególnymi Eurazjatami. Sawicki widział zachodnią granicę Eurazji w przybliżeniu z granicą Rosji Bolszewickiej z 1920 roku, książę Trubieckoj natomiast uznawał, że Galicja jest naturalną częścią Eurazji i daje również możliwość rozciągnięcia tej idei na kraje Europy południowej. Państwa bałkańskie mogłyby zostać włączone w obszar eurazjatycki, natomiast Polska, Czechy czy Słowacja były częścią Europy, o czym świadczą ich powiązania kulturowe[8]. Z punktu widzenia polskiego czytelnika najważniejszym zdaje się fakt, że klasyczni Eurazjaci nie określili dokładnie i jednomyślnie wschodniej granicy Europy, która przebiega w sposób nieokreślony przez terytorium dawnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów[9].
Ze względu na brak wyraźnych granic fizycznych istniejących między Europą i Azją, o Eurazji nie wspominając, eurazjatyccy myśliciele byli zmuszeni opracować alternatywne przesłanki, które wyraźnie odróżniałyby Eurazję od Europy. Podstawową stanowiło rozgraniczenie religijne na katolików i prawosławnych, a także wykazywane różnice w ukształtowaniu terytorium, czyli podkreślenie roli stepu w kształtowaniu się Eurazji. Różnic ich zdaniem nie brakuje. Cały półwysep Europejski posiada bardzo rozbudowaną linię brzegową, tymczasem Eurazja styka się rozdzielnie z wybrzeżem morskim. Również wspomniane ukształtowanie terytorialne jest wyraźną różnicą. Europa posiada zarówno tereny nizinne i depresyjne jak i wysokie góry, tymczasem wschód jawi się jako ogromna równina. Klimat na terenie Europy jest przeważnie morski i łagodny, na terenie Eurazji zaś zimy są ostre a lata gorące[10].
Obszar geograficzny, który zajmuje kontynent Eurazji jest jednym z najlepiej i najbardziej szczegółowo opracowanych elementów doktryny eurazjatyzmu co zawdzięcza przede wszystkim osobie Sawickiego i jego płodności pisarskiej. Z geograficznych rozważań eurazjatów warto jest wyciągnąć dwa istotne wnioski, po pierwsze Rosja i Eurazja to jedno, a zatem tak daleko jak sięga geograficznie Eurazja tak daleko politycznie sięga lub powinna sięgać Rosja. Geopolityka i znaczenie Rosji w tym obszarze stanowi fundament rosyjskiej doktryny imperialistycznej, gdyż zgodnie w założeniami Mackindera kontrola nad Heartlandem predestynuje Rosję do roli imperium.
Drugie założenie stworzone przez Sawickiego stanowi jeden z najbardziej ciekawych elementów rosyjskiego eurazjatyzmu. Otóż zdaniem eurazjatów w geopolityce występuje „poczucie przestrzeni”, które stanowi cechę wrodzoną i wynikającą z kultury i historii. To poczucie wiąże geograficzne i czysto fizyczne aspekty, takie jak na przykład ukształtowanie terytorium, z aspektem duchowym i społecznym. Eurazja wyróżnia się zatem nie tyle geograficzną odrębnością, a przede wszystkim „geograficzną indywidualnością”, która jednoczy w sobie kilka „miejsc rozwoju” dla różnych etnosów[11]. Ze względu na ukształtowanie geograficzne Eurazji nie mogło na jej terenie dojść do utworzenia się kilku konkurujących ze sobą tworów politycznych. Równocześnie bogactwo zasobów naturalnych powodowało, że Rosja nie musiała się nigdy uciekać do tworzenia kolonii. Jest ona, jak określał to sam Sawicki, kontynentem – państwem[12].
[1] Eberhardt P. , „Rosyjski Eurazjatyzm i jego konsekwencje geopolityczne”, Przegląd Geograficzny, nr 2/2005, s. 171.
[2] Ibidem, s. 172.
[3] Ibidem.
[4] Савицкий П. Н.., „ Поворот к Востоку”, w. Н. Трубецкой, П. Савицкий, Г. Флоровский, П. Сувчинский, „Исход к Востоку. Предчувствия и свершения. Утверждение евразийцев”., Tom 1, Sofia, 1921, s. 6.
[5] Ibidem.
[6] Op.Cit. Eberhardt (…), s. 175.
[7] Ibidem.
[8] Ibidem, s. 176.
[9] Ibidem.
[10] Op. Cit. Paradowski (…) s. 67-69.
[11] Potulski J. , „Piotr Sawicki – twórca geopolitycznej teorii eurazjatyzmu”, Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość, t. III, s. 80.
[12] Gawor L., „Eurazjanizm. Z historii rosyjskiej myśli społecznej”, Sofia, Nr. 6, 2006, s. 74-75.
